Onze gevangenissen: spiegel van onze samenleving?

 Wie door de poorten van een Belgische gevangenis stapt, betreedt niet zomaar een gesloten instelling. Je komt binnen in een wereld die op schrijnende wijze weerspiegelt hoe onze samenleving omgaat met kwetsbaarheid, uitsluiting en verantwoordelijkheid. Onze gevangenissen zijn, of we het nu willen of niet, een spiegel van de maatschappij die ze gebouwd heeft.

Overbevolking als structureel probleem

Al jaren kampen onze gevangenissen met structurele overbevolking. Nieuwe instellingen zoals die in Haren of Dendermonde lossen op korte termijn iets op, maar veranderen weinig aan de kern van het probleem: een strafbeleid dat blijft inzetten op opsluiting zonder voldoende alternatieven of nazorg. Meer cellen bouwen zonder fundamenteel na te denken over wie, waarom en hoe we mensen opsluiten, is als water gieten in een lekke emmer.

 Kwetsbaren achter tralies

In onze gevangenissen zitten niet alleen misdadigers. Je vindt er ook mensen met psychische problemen, mensen zonder papieren, verslaafden en geïnterneerden die eigenlijk zorg nodig hebben in plaats van opsluiting. Hun aanwezigheid tussen betonnen muren is een gevolg van maatschappelijke tekorten in welzijn, geestelijke gezondheidszorg en opvang.

 Het personeel onder druk

Achter diezelfde muren werkt personeel dat zich elke dag inzet in moeilijke omstandigheden: onderbemand, ondergewaardeerd en steeds vaker geconfronteerd met agressie en frustratie. Hun werk is meer dan bewaken: ze zijn vaak de enige menselijke schakel in een systeem dat verder ontmenselijkt. Dat net zij steeds vaker uitvallen of afhaken, zegt veel over hoe we als samenleving zorgen voor wie zorgt.

 We willen veiligheid, maar niet de gevangenis in onze buurt

Er is een opvallende tegenstrijdigheid in het maatschappelijke debat. Iedereen wil dat misdaad bestraft wordt, maar zodra een gevangenis gebouwd moet worden in een buurt, ontstaat protest. We willen veiligheid, maar zonder de zichtbaarheid van wat daarvoor ‘nodig’ is. Straf mag, maar liefst op afstand. Detentie mag, maar onzichtbaar. Dat maakt gevangenissen tot oncomfortabele spiegels – ze tonen ons wat we liever niet zien.

 Tijd voor een andere benadering?

Als gevangenissen een spiegel zijn van onze samenleving, dan toont die spiegel barsten. Misschien is het tijd om anders te kijken: minder naar straf en meer naar herstel. Minder naar muren, meer naar bruggen. Want hoe we omgaan met mensen aan de rand van de maatschappij – gevangenen én personeel – zegt alles over wie we willen zijn als samenleving.