Iedereen wil gerechtigheid, maar niemand wil een gevangenis in de buurt

 Er bestaat een opvallende contradictie in hoe we denken over veiligheid, straf en onze leefomgeving. Enerzijds eisen we als samenleving rechtvaardigheid. We willen dat wie wetten overtreedt, gestraft wordt. We accepteren niet dat zware misdrijven onbestraft blijven of dat daders vrijuit gaan. We eisen veiligheid en orde. “Straffeloosheid is onaanvaardbaar,” klinkt het terecht vaak in het maatschappelijke debat.

Maar anderzijds gebeurt er iets merkwaardigs zodra er een concrete oplossing op tafel ligt. Wanneer de overheid beslist om een nieuwe gevangenis te bouwen of een bestaande uit te breiden, komt er protest. Bewonersgroepen, lokale besturen of actiegroepen verzetten zich: “Niet in mijn achtertuin!” De gevangenis mag er zijn – maar liefst ergens ver weg, onzichtbaar, en vooral niet in de eigen buurt.

Die tegenstelling is niet nieuw, maar ze is vandaag urgenter dan ooit. Onze gevangenissen kreunen onder de overbevolking. Het personeel zit op zijn tandvlees. Nieuwe en humane infrastructuur is noodzakelijk om veiligheid en orde te garanderen, voor zowel gedetineerden als personeelsleden. En toch blijft elke nieuwe gevangenis een strijdpunt.

De mythe van de afstand

Wat ligt aan de basis van dit verzet? Angst voor onveiligheid? Voor waardeverlies van vastgoed? Voor het "imago" van een gevangenisgemeente? Die bezorgdheden zijn begrijpelijk, maar vaak gebaseerd op vooroordelen. In realiteit zijn moderne gevangenissen veilig, afgeschermd en functioneren ze vaak als stabiele werkgevers in de regio.

Wat we moeten beseffen, is dat gerechtigheid nu eenmaal ook een fysieke plaats nodig heeft. Een plek waar mensen hun straf kunnen uitzitten, waar ze begeleiding krijgen, waar er gewerkt wordt aan re-integratie. Dat kan niet in een vacuum. En als we als maatschappij straffen eisen, dan moeten we ook verantwoordelijkheid nemen voor de infrastructuur die daarbij hoort.

Geen veiligheid zonder verantwoordelijkheid

De wens om misdaad te bestraffen mag niet losgekoppeld worden van de bereidheid om mee te denken over hoe en waar dat gebeurt. Want een rechtvaardige samenleving is niet alleen een samenleving die straft, maar ook één die haar gevangenissen durft te erkennen als onderdeel van het grotere geheel.

We kunnen niet blijven vasthouden aan het idee van “wel straffen, maar liever ergens anders.” Die houding ondermijnt het maatschappelijk draagvlak voor een rechtssysteem dat functioneert. En zonder draagvlak is er geen toekomst voor een humane, veilige en rechtvaardige gevangeniswerking.

Conclusie

De volgende keer dat het debat over een nieuwe gevangenis opduikt, moeten we ons de vraag durven stellen: willen we echt gerechtigheid, of enkel het comfort van een illusie van veiligheid op afstand? Misschien ligt de echte oplossing niet in het verzetten tegen gevangenissen, maar in het durven erkennen dat ze, hoe ongemakkelijk ook, deel zijn van de samenleving die we samen willen bouwen.